فوايد بازى
- بازى در رشد جسمى انسان تأثير مى‌گذارد. فروبل اعتقاد دارد بازى يکى از مهمترين عواملى است که مى‌تواند باعث هماهنگى رشد کودک از لحاظ جسمي، روانى و اجتماعى گردد شايد بتوان گفت که اين فايدهٔ بازى اولين و بديهى‌ترين تأثير بازى است و مسلماً در سلامت و شادابى جسم و روان تأثير به‌سزائى دارد.
- بازى عاملى است که به‌وسيلهٔ آن مى‌توان نقاط قوت و ضعف خود را شناخت و اين در واقع نوعى واقعيت آزمائى (Reality testing) است که بدان وسيله مى‌توان با شناخت خود به تقويت بيشتر نکات قوت و برطرف کردن نکات ضعف اقدام نمود.
- بازى تعيين‌کننده‌ٔ جايگاه اجتماعى است، کودک از طريق بازى به فعاليت‌هاى مفرحى مى‌پردازد که در آن مقبوليت اجتماعى بيابد و هرچه در اين راه موفق باشد جامعه‌پذيرى راحت و سهل‌ترى خواهد داشت، مشارکت، همکارى و رعايت حقوق ديگران و رعايت قوانين اجتماعى در بازى‌ها ياد گرفته مى‌شود.
- بازى وسيلهٔ ارتباط با کودک است، با استفاده از بازى مى‌توان با کودکان رابطه برقرار نمود در کودکان به‌علت اينکه از لحاظ کلامى به پختگى لازم نرسيده‌اند بازى مى‌تواند وسيلهٔ مؤثر ارتباط باشد، الفت و مؤانست با کودک از طريق بازى به راحتى صورت مى‌گيرد.
- کودک از طريق بازى علاقهٔ اجتماعى (Social interest) را که نمادى از ظرفيت انسان براى تعامل با اجتماع است ياد مى‌گيرد.
- بازى باعث شکوفائى شخصيت شده، در تکوين آن مؤثر مى‌باشد، با توجه به اينکه بازى نوعى بيان خود است و کودک از طريق آن خود را مى‌نماياند لذا جهت شناخت نيازها، علايق، استعدادها و ساير ويژگى‌هاى شخصيتى شيوه‌اى مؤثر مى‌باشد. ورود به دنياى کودک از طريق تجربيات بازى منجر به پيدايش نظام درمانى ”بازى درمانى - Play Therapy“ شده است.
- روش برخورد کودک با بازي، انتخاب او و اهميتى که بدان مى‌دهد همه بيانگر نگرش و رابطهٔ او با محيط و چگونگى وابستگى او با هم‌نوعان خود است. (آرين، خديجه، گاري. ل. لندرث (۱۳۷۰) ”بازى درمانى ديناميسم مشاوره با کودکان“)
- ”بازى‌هاى کودک در رشد اجتماعى او مؤثر هستند زيرا شخصيت خود را چنان‌که هست در ميدان بازى آشکار مى‌سازد، در بازى است که کودک نوع و ميزان تصوّر و تخيّل، استعداد همکارى و معاملهٔ منصفانهٔ خود را آشکار مى‌کند. بازى عامل مؤثر و مهمى در تعيين و تربيت ارزش‌هاى اجتماعى است“. (شعارى‌نژاد، على‌اکبر (۱۳۶۸)، ”روانشناسى رشد“)
- بازى نوعى تخليهٔ روانى است. به‌ويژه براى کودکانى که ابزار اساسى سازش با اجتماع يعنى زبان را کسب نکرده‌اند و قادر به بيان نيّات خود به‌صورت کلامى نمى‌باشند بازى مى‌تواند بهترين وسيلهٔ تخليهٔ روانى باشد، ارسطو نيز به اين ويژگى اشاره داشته و گفته است که بعضى از ويژگى‌هاى روانى چون پرخاشگري، افسردگى و ... در بازى برون‌ريزى شده يا تصعيد (Sublimation) مى‌يابد.
- حس کنجکاوى کودک در جريان بازى او را به تفکر خلاّق، سازنده و ابتکار و خلاّقيت رهنمون مى‌سازد.
- بازى عامل جبران‌کننده يا جانشين کار است، به اين معنى که تا زمانى که کودک توانائى انجام کار ندارد بازى جاى آن را گرفته و به‌عنوان عاملى در خشنودسازى او عمل مى‌نمايد در اين رابطه بازى نشانه‌اى از آرزوهاى برآورد نشده‌اى محسوب مى‌شود که در موقعيت واقعى امکان تحقق آن ميسّر نيست.
- بازى در ايجاد الگوى رفتارى مطلوب و خاموش‌سازى رفتار نامطلوب مؤثر است و اين نوع يادگيرى است، کودک در ضمن بازى با اسباب‌بازى‌هاى گوناگون، به مرور اندازه، رنگ، ترکيب، ارزش و اهميت اشياء را ياد مى‌گيرد و اطلاعاتى دربارهٔ محيط زندگى خود به‌دست مى‌آورد. (شعارى‌نژاد، على‌اکبر (۱۳۶۸)، ”روانشناسى رشد“)
- از بازى مى‌توان جهت پرورش خلاّقيت نيز استفاده نمود. عدهٔ زيادى از مردم مقدارى از وقت خود را صرف بازى‌هاى مختلف مى‌کنند که بعضى از آنها مى‌تواند روشى براى پرورش خلاّقيت باشد. بازى‌هاى فکرى از قبيل حلّ جدول، معما و بازى شطرنج مى‌تواند خلاّقيت را شکوفا سازند. اگر در بازى‌هاى سازنده‌اى مانند سبدسازي، مدل‌سازى و ساير کارهاى هنرى و دستى فرد خودش طرح را ساخته و به اتمام برساند خلاقيت بيشتر نمايان خواهد شد. (قاسم‌زاده، حسن؛ الکس اس. اسبورن(۱۳۷۱)، ”پرورش استعداد همگانى ابداع“)
- بازى به‌عنوان يک وسيلهٔ آموزشى هم مورد استفاده قرار مى‌گيرد. در مدارس پيش‌دبستاني، مهدهاى کودک و کودکستان‌ها با استفاده از بازى‌هاى مختلف به آموزش و پرورش کودکان اقدام مى‌نمايند اين فايدهٔ بازى به‌صورت علمى توسط مونته‌سوري، دکرولى و ديگران پيشنهاد شده است و استفادهٔ عملى از فراوانى دارد. تعداد زيادى از بازى‌هاى آموزشى در کتاب‌هاى مختلف و به‌ويژه ”کتاب کار مربى کودک“ نوشتهٔ توران خمارلو آمده است.
بازى و شخصيت (Personality)
شخصيت که به‌عنوان اساسى‌ترين موضوع علم روانشناسى و محور بحث در زمينه‌هاى انگيزش، ادارک، تفکر، عواطف، احساسات، يادگيرى و هوش و ... شناخته شده است نمى‌تواند از بازى و تأثيرات آن در رشد و تکامل خود بى‌نياز باشد. بر اساس ارزيابى گاردنر مورفى (Gardner Murphy) بيشترين تأثير مطالعات فرويد در زمينهٔ روانشناسى شخصيت بوده است، لذا با توجه به‌نظر فرويد مبنى بر اينکه شخصيت عمدتاً در دوران کودکى شکل مى‌گيرد مى‌توان به نقش بازى و ساير فعاليت‌هاى خلاقه چون نقاشي، قصه‌گوئى و ... در رشد شخصيت انسان پى برد. اين نکته که بازى در رشد شخصيت انسان تأثير دارد شايد از بديهى‌ترين موضوع و در عين‌حال پيچيده‌ترين آن باشد با اين حال از زمان فرويد که به نقش دوران کودکى در رشد شخصيت توجه بيشترى داده شده، بازى نيز به‌عنوان وسيلهٔ ارتباطى بين کودک و محيط، طرفدارانى پيدا نمود.
بازى و رشد اجتماعى
اکثر دانشمندان به‌ويژه نظريه‌پردازان روانشناسى شخصيت انسان را به‌عنوان موجودى ”زيست - روان اجتماعي“ تعريف مى‌کنند.
آلفرد آدلر اعتقاد دارد که تمام رفتار انسان در يک زمينهٔ اجتماعى رخ مى‌دهد. انسان مجبور است که با ديگران به روابط متقابل بپردازد. بيان درونى ارزش‌هاى اجتماعى و والدين فرد قسمتى از شخصيت است که در نظريهٔ فرويد ديده مى‌شود. مسئوليت پذيري، اشتغال موفقيت‌آميز، تحصيل، ازدواج و ... شيوه‌هاى مؤثر برخورد اجتماعى بزرگسالان مى‌باشد. اما براى کودکان که براى مسئوليت‌پذيري، کار و ... آمادگى ندارند بازى مى‌تواند وسيلهٔ مؤثرى در اين زمينه باشد چرا که بازى روش مناسبى براى برقرارى رابطهٔ حسنه بين کودک و اطرافيان مى‌باشد و مى‌تواند به‌عنوان يک عامل رشد و وسيلهٔ تشخيصى مورد استفاده قرار گيرد.
فروبل معتقد است که بايد کودک را براى زندگى اجتماعى تربيت نمود زيرا در کودک توان بالقوهٔ اجتماعى بودن موجود است و همنشينى با ديگران باعث به فعل درآمدن توان بالقوهٔ اجتماعى کودک مى‌شود اين همنشينى و تعامل با ديگران از طريق بازى به شيوه‌اى مؤثر صورت مى‌پذيرد. بازى عاملى براى ايجاد مراوده و دوستى ميان کودکان مى‌باشد. کودکان با انتخاب نوع بازى و سازماندهى آن و ملزم ساختن خود به رعايت اصول و مقررات در بازى نوعى از زندگى اجتماعى را نيز ياد مى‌گيرند. بازى‌هاى مناسب، کودک را قادر مى‌سازد تا به بلوغ اجتماعى رسيده، نقش خود را در زندگى بيابد و با شجاعت و اعتماد به نفس با آن برخورد کند. کودک از طريق بازى با همسالان و تقليد از بزرگسالان و همانندسازى با آنها به تمرين رفتارهاى اجتماعى مى‌پردازد. به اين نقش بازى در رشد همه‌جانبهٔ کودکان به‌ويژه در نظريهٔ پيش‌تمرينى گروس بيش از ساير نظريات توجه شده است.
فرستنده:خانم نرگس محمدی مدیریت مجموعه قصر بازی کودکان